سیری در مباحث قرآنی - بخش اوّل

بسم الله الرّحمن الرّحیم

با سلام محضر شما دوستان عزیز

 نوع تفسیری که ما کار می کنیم  « فقه اللغة » یا همون « آناتومی واژه » هست ، به همین خاطر بنا گذاشتم وجه تسمیه چند تا واژه از آیات قرآن رو در قالب چهار مطلب برای شما بیان کنم .  

مطلب اوّل : چرا به مرد « مذکّر » و به زن « مونّت » می گویند؟

کلمه مذکّر از ریشه ذَ کَ رَ است . ذَکَر به پولاد آبدیده می گویند که در برابر ضربات مقاوم بوده و به سختی خم می شود . از آنجایی که جنس مرد در مقابل سختی ها مقاوم است و به این راحتی ها سر خم نمی کند ، به آن « ذَکر » و « مذکّر » گفته می شود.

کلمه مونّث از ریشه أ نَ ثَ است . أنَث به آهن خشکی می گویند که با یکی دو ضربه تاب و تحملش تمام شده و می شکند . از آنجایی که جنس زن لطیف بوده و به مانند آهنِ خشک در برابر ناملایمات تحمّل زیادی ندارد به آن « أنثی » و « مونّث » گفته می شود

منبع بحث : ذیل تفسیر آیه 3 سوره مبارکه لیل ( وَ مَا خَلَقَ الذَّكَرَ وَ الْأُنْثَى )

مطلب دوّم : چرا به شب « لیل » و به روز « نهار » می گویند ؟

کلمه لیل از ریشه لَ یَ لَ به معنای سیاهی و تاریکی است . به زنی که موهایش سیاه است « لیلا  » می گویند.  از آنجایی که شب، تاریکی و سیاهی را به همراه دارد به آن لیل گفته می شود .

کلمه نهار از ریشه نَ هَ رَ به معنی برّاق بودن و جلوه کردن است همچنانکه به رودی که آبش برّاق است و جلوه می کند نَهر گفته می شود . از آنجایی که روز مظهر روشنایی و جلوه کردن موجودات است به آن نهار می گویند .

منبع : ذیل تفسیر آیه سوّم و چهارم از سوره مبارکه شمس ( وَالنَّهَارِ إِذَا جَلَّاهَا * وَاللَّيْلِ إِذَا يَغْشَاهَا )

مطلب سوّم : چرا به قسمتی از شب عشاء و به قسمتی دیگر سحر می گویند؟

جواب : مجموعه شب به چهار بخش تقسیم می شود

قسمت اوّل : مغرب : به ابتدای شب از آن جهت که در آن زمان خورشید غروب می کند ، مغرب می گویند .

قسمت دوّم : غفیله : کلمه غفیله از ریشه غفلت است. چون در ساعات ابتدایی شب مردم کاملا از کار و فعالیت غفلت می کنند و به منزل می روند، نام این زمان را غُفیله نهادند . نمازی هم با همین نام بین نماز مغرب و عشاء خوانده می شود که ثواب فراوانی دارد .

قسمت سوّم : عشاء : کلمه عشاء از ریشه عَشَی و تعشّی به معنی زندگی است . چون در ساعات میانی شب مردم با خوردن شام به خود تعشّی و زندگی می دهند . به این زمان « عشاء » می گویند .

قسمت چهارم : سَحَر :  به ساعات پایانی شب سحر می گویند . کلمه سحر از ریشه سَ حَ رَ به معنی پوشش  و پنهان است . سِحر به چیزی می گویند که واقعیتش پنهان است . چون در زمان میانی و انتهایی شب همه چیز با تاریکی شب پنهان می شود ، به آن « سَحَر » می گویند . ( البته سحر معانی دیگری نیز دارد که در مجال بحث ما نمی گنجد )

منبع : ذیل تفسیر آیه 16 سوره مبارکه یوسف ( وَ جاؤُ أَباهُمْ عِشاءً یَبْکُونَ )

مطلب چهارم : نفس به چه معناست ؟

جواب : کلمه نفس به معنای شیء با ارزش است همچنانکه به شیء گرانبها « نفیس » گفته می شود .

و اما معنای اصطلاحی نفس در معارف دینی

معنای اول نفس به معنی خون : در مباحث فقهی وقتی بحث از خون جهنده و غیر جهنده می شود اینطور تعبیر می کنند : آیا این حیوان نفس سائقه دارد یا خیر ؟

معنای دوّم نفس به معنی ذات و وجود : خداوند متعال در آیه 30 سوره مبارکه آل عمران می فرماید : وَيُحَذِّرُكُمُ اللَّهُ نَفْسَهُ یعنی خداوند شما را از اینکه در ذات وجود او فکر کنید نهی می کند .

به عقل نازي حکيم تا کي * ز فکرت اين ره نمي شود طي
 به کُنهِ ذاتش خرد بَرَد پي * اگر رسد خَس به قعر دریا

معنای سوّم نفس به معنی انسان : و این دو قسم است

اگر نفس به صورت « نفوس » جمع بسته شود به معنی شخص انسان است مانند اینکه در آیه 32 سوره مبارکه مائده فرمود : مَنْ قَتَلَ نَفْسَا بِغَیرِ نَفْسٍ أوفَسادٍ فِی الأَرضِ فَکانَّما قَتَلَ النَّاسَ جمیعاً  یعنی هر کسی که مرتکب قتل شخصی شود گویا همه مردم را کشته است .

اما اگر به « أنفس » جمع بسته شود به معنی روح انسان است همچنانکه در ایه 42 سوره مبارکه زمر فرمود : الله یتوفی الانفس حین موتها یعنی خداست که روح ها را در هنگام مرگشان از بدن بیرون می کشد .این همان نفسی است که در روایت امده است ؛ مَن عَرف نفسه فقد عرف ربّه یعنی هر کس جان خود را شناخت، خدا را نیز شناخته است

منبع : ذیل تفسیر آیه 27 سوره مبارکه فجر ( یَا أَیَّتُها النَّفسُ المُطمَئِنَّة )

و در آخر ...

ان شاء الله اگر عمری باقی باشه و توفیقی دست بده ، حتما از مباحث تفسیری که به مراتب از این مطالب زیباتر و شیرین تر هست برای شما عزیزان خواهم نوشت .

یا مرتضی علی