سیری در مباحث قرآنی - بخش دوّم

بسم الله الرّحمن الرّحیم

با سلام محضر شما دوستان عزیز

بدون ذکر مقدمه ، میریم سر اصل مطلب ...

سوال اوّل :  چرا خداوند در آیات قرآن به جای « احسان به والدین » بیشتر از تعبیر « بِرّ به والدین » استفاده می کند ؟ اصلا « بِرّ به والدین » یعنی چه ؟

جواب :  اصولاً در كلام عرب هر كلمه اي كه از حرف باء و راء مشدّده ( ب رّ ) تشكيل شود، نوعی « وسعت در معنا » را می رساند .

  بُرّ ( به ضمّ باء ) : در كلام عرب به گندم « بُرّ » گفته مي شود. گسترده ترين و وسيع ترين غلّات و غذائي كه در دنيا جا به جا مي شود گندم است. به همين خاطر، به آن بُرّ مي گويند .

  بَرّ ( به فتح باء ) : در كلام عرب به خشكيِ وسيع  « بَرّ » گفته مي شود همچنانكه اين كلمه را ما در محاورات عرفي زياد تكرار مي كنيم و مي گوئيم : بَرّ و بحر !

  بِرّ ( به كسر باء ) : در كلام عرب به محبّت و احسانِ وسيع و فراگير « بِرّ » گفته مي شود . به احساني كه جنبه اقتصادي دارد، جنبه عاطفی دارد، جنبه احساسي دارد « بِرّ » گفته مي شود .

گاهي مشاهده مي كنيم كه فرزندان احسان و كمكِ اقتصادي به پدر و مادر سالخورده دارند امّا از اين نظر كه بخواهند به آنها سري بزنند يا احوالي از آنها بپرسند و دلشان را به دست آورند، غافل هستند . خداوند متعال به فرزندان دستور به بِرّ  ( احسانِ وسيع و همه جانبه ) را مي دهد تا آنطور كه شأن والدين است به آنها محبّت شود .

منبع : ذیل تفسیر آیه 14 سوره مبارکه لقمان ( البته من نایِ تایپ کردن نداشتم و مطلب را از جلد سوّم کتاب کپی کردم ... )

سوال دوّم : به چه کسی یتیم می گویند ؟ ایا به هر کسی که پدر خود را از دست داد یتیم می گویند ؟

جواب : در میان حیوانات، وقتی مادر از دنیا می رود ، به فرزندش یتیم می گویند .

اما در میان انسانها ، به فرزندی یتیم می گویند که اولاً پدرش از دنیا رفته باشد ثانیاً آن فرزند به سنّ بلوغ نرسیده باشد ...  ( لازم به ذکر است ؛ به فرزند غیر بالغی که هم پدر و هم مادرش را از دست داده، «  لتیم » می گویند )  .

در دوره جاهلیت به ایتام اصلا توجهی نمی شد چون در آن زمان تنها کسانی مورد توجه قرار می گرفتند که می توانستند در جنگ شرکت کنند و غنیمت به دست آورند که طبیعتاً ایتام از آن دسته خارج بودند .

در آیات قرآن، در مورد ایتام همیشه سفارش به اکرامِ آنها شده نه احترامِ آنها . اکرام بالاتر از احترام است . به برخورد کریمانه که بهترین شیوره رفتاری است « اکرام » می گویند، به مواظبت و توجهی که هم بُعد مادی دارد و هم بعد معنوی و عاطفی « إکرام » می گویند .

با همه اینکه در آیات قرآن و روایات ائمه علیهم السلام سفارش های زیادی در جهت اکرام و احترام به یتیم شده است، اما متاسفانه جماعتی ظالم نه اینکه به ایتام احترام نگذاشتند بلکه دست درازی به اموال آنها نیز کرده اند تا جائی که خداوند در آیه دوم از سوره مبارکه نساء ، آنها را به بازگرداندن اموالشان موظف کرده است ( و آتوا الیتامی الاموال ... )

روزی گذشت پادشهی از گذرگهی

فریاد شوق بر سر هر کوی و بام خاست

پرسید زان میانه یکی کودک یتیم

کاین تابناک چیست که بر تاج پادشاست

آن یک جواب داد چه دانیم ما که چیست

پیداست آنقدر که متاعی گرانبهاست

نزدیک رفت پیرزنی کوژپشت و گفت

این اشک دیدهٔ من و خون دل شماست

بر قطرهٔ سرشک یتیمان نظاره کن

تا بنگری که روشنی گوهر از کجاست

منبع : ذیل تفسیر آیه 2 سوره مبارکه نساء

سوال سوّم : قانون « المقابلة بنقیض المقصود » چیست ؟

جواب : گاهی انسانها با گناه یا چیزی شبیه به گناه می خواهند به هدف خود برسند . خداوند متعال در مقابل این نوع رفتارها احکامی را صادر کرده که با هدف آنها در تضاد است و نمیگذارد آنها به هدف خود برسند .  

مثال اول »»» فردی برای اینکه زودتر به ارث پدری برسد، پدر خود را به قتل می رساند! .... در اینجا خداوند حکمی متضاد با هدف قاتل صادر فرمود و آن اینکه ارث بردن فرزندی که پدر خود را به قتل رسانده است را ممنوع کرده است  ( القاتل لا یرث أباه  )

مثال دوّم »»» اگر یک مرد با زن شوهر داری ارتباط خاص پیدا کند و بعد تلاش کند که آن زن از شوهرش طلاق بگیرد تا با او ازدواج کند .... در اینجا خداوند اولین حکمی که صادر کرده این است که اگر ان زن از شوهرش طلاق بگیرد، این مرد دیگر نمی تواند با آن زن ازدواج کند و از موارد حرمت ابدی ازدواج محسوب می شود .

نمونه قرآنی »»» بعضی از انسانها به دستورات آیات قرآن پشت کرده و در حالی که می توانند به فقراء و نیازمندان کمک کنند ، کمک نمی کنند و اموال خود را برای روزهای مبادا مانند روزهای پیری کنار می گذارند . خداوند متعال در آیه 11 سوره مبارکه لیل می فرماید : ومَا يُغْنِي عَنْهُ مَالُهُ إِذَا تَرَدَّى یعنی هنگامیکه به سرازیری عمر افتاد؛ مال او به كارش نمى ‏آيد

او اموال دنیا را جمع کرد که برای آینده اش مفید باشد اما خداوند می فرماید ما نمی گذاریم از آن استفاده کند یعنی نه در پیری و هنگام مرگ و نه بعد از آن، اموالش به کارش نمی آید . به تعبیر جامی :

مرا از گوهر و زر در خزینه *** در این خلوت سرا باشد دفینه

منبع : ذیل تفسیر آیه 11 سوره مبارکه لیل

و در آخر ...

این وبلاگ حداقل تا اواخر شهریور آبدیت نخواهد شد ...

 در صورتی که زنده باشم ، از آن زمان به بعد آبدیت خواهد شد ( ان شاء الله )

و در صورتی که زنده نباشم ؛ هست باقی سخنم نزد أحباء آن روز * که نهان در دل خاک است تن فانی من   

یا مرتضی علی